Αγιοβασιλιάτικα Καραβάκια
Τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια είναι ένα έθιμο που αναβιώνει κάθε παραμονή πρωτοχρονιάς στη Χίο. Ως ναυτικό νησί η Χίος, τιμά με αυτό τον τρόπο τους ναυτικούς της και τον Ελληνικό στόλο.
Η σχέση των Χιωτών με τη θάλασσα και τη ναυτιλία έχει επηρεάσει τα έθιμα του τόπου. Κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων, τα παιδιά που γύριζαν τις γειτονιές και τραγουδούσαν τα κάλαντα, κατασκεύαζαν και κρατούσαν ένα καράβι που το έδειχναν με καμάρι, από σπίτι σε σπίτι. Καράβια εξάλλου «στόλιζαν» οι Χιώτες και μέσα στα σπίτια, αντί για δέντρο που είναι ευρωπαϊκό έθιμο, το οποίο υιοθετήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Η κατασκευή και η επίδειξη πολεμικών πλοίων από τα μικρά αγόρια, καθιερώθηκε μετά την απελευθέρωση του νησιού από την τουρκική κατοχή, σε ένδειξη τιμής και μνήμης στο στόλο που απελευθέρωσε το νησί. Με τα χρόνια τα μικρά αγόρια από γειτονιές ή ενορίες κυρίως της Χώρας και του Βροντάδου, άρχισαν να συνεργάζονται για να κατασκευάσουν μοντέλα πλοίων, πολύ μεγάλα και πιστά αντίγραφα συνήθως πολεμικών πλοίων, για τα οποία δούλευαν πολλούς μήνες, μέχρι να τα τελειοποιήσουν. Τα αποτελέσματα άρχισαν να είναι τόσο εντυπωσιακά και ο ανταγωνισμός των παιδιών – για το μεγαλύτερο και καλύτερο βαπόρι- τόσο μεγάλος, που την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κατέβαιναν στην κεντρική πλατεία όλοι μαζί και με τη συνοδεία μουσικής και «παινεμάτων» (επίκαιρα στιχάκια και λόγια που οι ίδιοι έγραφαν) παρουσίαζαν το καράβι στον κόσμο που περνούσε από την πλατεία.
Η φθίνουσα πορεία του εθίμου, εμφανής από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, ανακόπηκε στα 1976, όταν η Περιηγητική Λέσχη Χίου, υλοποιώντας πρόταση του Δ. Μαγγανά και του Γ. Τρεχαντζάκη, αποφάσισε να του εμφυσήσει νέα πνοή ζωής, δίνοντάς του μορφή εθιμικού διαγωνισμού με κανονισμούς και όρους συμμετοχής. Κάθε ομάδα εργάζεται μήνες πριν την παραμονή Πρωτοχρονιάς ώστε να κατασκευάσει ένα καραβάκι πολεμικό ή εμπορικό, το οποίο δεν υπολείπεται σε τίποτα ενός αληθινού πλοίου. Το μέγεθος τους μπορεί να είναι από 1,5 μέτρο έως και 7 μέτρα. Το υλικό της κατασκευής τους είναι συνήθως ξύλο και μαζί με την κατασκευή του καραβιού τα παιδιά της κάθε ομάδας ετοιμάζουν τα “παινέματα”. Πρόκειται για ποιήματα που μοιάζουν με κάλαντα και περιέχουν ευχές για τα σπίτια των ναυτικών και σάτιρα της εποχής συνήθως για τα πολιτικά δρώμενα.
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς κάθε συνοικία - ενορία, αποτελούμενη από τον καπετάνιο και το πλήρωμα, παρουσιάζει το καραβάκι της, τραγουδώντας τα παινέματα. Η καλύτερη ομάδα βραβεύεται και έπειτα με το στολισμένο καραβάκι γυρίζει τις γειτονιές και γεμίζει την ατμόσφαιρα με τις γιορτινές μελωδίες της. Η πολιτισμική αυτή δράση λαμβάνει χώρα το απόγευμα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, είτε στην κεντρική πλατεία της πόλης, την πλατεία Πλαστήρα, είτε στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου.